گاندو یا تمساح پوزه‌کوتاه، بزرگ‌ترین خزنده ایران است که در ناحیه بلوچستان دیده می‌شود. این تمساح تنها تمساح ایران است.
زیستگاه اصلی این تمساح ۳۸۰ هزار هکتار مساحت دارد که بخشی از آن در چابهار و بخش دیگر آن در شهرستان ایرانشهر قرار دارد. بیشتر این تمساح‌ها در برکه‌های میان راسک و باهوکلات و باتلاق‌های دلگان و کلانی متمرکز هستند. طول این جانور تا چهار متر است. این خزنده بازماندهُ خزندگانی است که حدود ۲۶۵ میلیون سال پیش می‌زیسته‌اند.
گاندو برای تهیه غذا در اطراف رودخانه و بركه‌های محل زیست شبها به شكار می رود.
مصرف غذایی گاندو بطور متوسط روزانه ‪ ۱/۵‬تا دو كیلوگرم گوشت است و به همین علت در طول روز تحرك كمتری داشته و بیشتر اوقات در حال استراحت و چرت زدن است.
شكار كردن اغلب به روش حمله ناگهانی از جلو یا هجوم از طرفین است، به علت ساختمان خاص آرواره‌ها، گاندو قدرت جویدن ندارد، شكار كوچك را می‌بلعد و شكار بزرگ را مدتی زیر آب یا آفتاب نگهداشته تا گوشت شل شود سپس با تكانهای سریع، آن را تكه‌تكه كرده و می‌بلعد.
گاندو حیوانی بسیار محتاط، با قدرت شنوایی و بویایی قوی برای فرار از وضعیت خطر و مخفی شدن است.
این جانور می‌تواند از فاصله ‪ ۵۰۰‬متری صدا را از پشت سر بشنود و خود را به سرعت در داخل آب پنهان كند.
كروكودیل ایرانی در زمانهای مختلف، رفتارهای خاصی از خود نشان می‌دهد، كوچ كردن و حفركانال عمیق به طول ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۵‬متر در كنار رودخانه و بركه، از تمهیدهای این جانور به منظور كاهش اثر خشكسالی بر زندگی است.
مدیر كل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان، پدیده خشكسالی كه برای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری این استان بحرانهایی ایجاد كرده را تنها تهدید برای كاهش جمعیت این گونه تمساح معرفی می‌كند.
"پرویز آرامنش" می‌گوید: گاندو از سوی مردم خطری احساس نمی‌كند، اما اكنون بحران خشكسالی زندگی این جانور را به شدت در معرض تهدید قرار داده است.
او در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی افزود: گاندو یكی از ثروتهای طبیعی و خدادادی منطقه بلوچستان است كه می‌تواند منبع مهمی برای توسعه صنعت گردشگری سیستان و بلوچستان باشد.
وی ایجاد زیستگاه و تغذیه مصنوعی و حفاظت منطقه‌ای به گستره بیش از ‪۴۶۵‬ هزار كیلومتر به عنوان منطقه حفاظت شده گاندو را از اقدامهای اداره حفاظت محیط زیست در كاهش فشارهای خشكسالی بر این گونه كمیاب برشمرد.
وی ادامه داد: برای نخستین بار در كشور ایستگاه تحقیقاتی چاه‌نیمه دانشگاه زابل با همكاری این اداره به منظور تكثیر نسل تمساح پوزه كوتاه ایرانی فعالیت خود را آغاز كرده است.
او جلوگیری از كاهش نسل گونه‌های نادر، تكثیر نسل این جانوران و انجام اقدامهای علمی و پژوهشی دیگر برروی تمساح پوزه‌كوتاه را از اهداف مهم این برنامه ذكر كرد.
سازمان حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در سه منطقه "باهوكلات" و رودخانه‌های "سرباز" و "كاجو" برای جلوگیری از نابودی نسل این خزنده كمیاب حفاظت و مراقبت از آن را برعهده گرفته است.
تمساح پوزه كوتاه با شش تنفس می‌كند اما توانایی ماندن و تنفس تا چندین ساعت در زیر آب را هم دارد.
این جانور گوشتخوار از پرندگان، انواع ماهی و جانداران حاشیه بركه‌ها تغذیه می‌كند.
این تمساح از خانواده كروكودیل با نام علمی "كروكودیلوس پلاستریس"، (‪ (Crocodylus Palustris‬و اسم انگلیسی (‪ (Mugger‬و نام محلی گاندو در زیستگاه‌های جنوب شرقی كشور و تنها در منطقه بلوچستان زیست می‌كند.
مدیر كل محیط زیست سیستان و بلوچستان در ادامه با ذكر توضیح بیشتری در مورد ویژگیهای ظاهری تمساح پوزه‌كوتاه می‌گوید: گاندو خزنده‌ای است با جثه‌ای بزرگ بطوری كه طول بدن آن در زیستگاه‌های استان تا ‪ ۳/۵‬متر می‌رسد.
آرامنش افزود: این خزنده نادر روی زمین به آرامی حركت می‌كند اما در آب شناگری ماهر و صیادی خشن به حساب می‌آید.
وی ادامه داد: رنگ عمومی بدن حیوان در ناحیه پشت زیتونی تا قهوه‌ای و به لحاظ وجود استخوانهای استئودرم در زیرپوست و روی ماهیچه، سطح پشت جانور خشن و سپر مانند است.
او بیان كرد: ناحیه شكم گاندو به رنگ سفید متمایل به زرد است، دم حیوان كه نیمی از طول بدن آن را تشكیل می‌دهد، آنقدر قدرتمند است كه می‌تواند استخوان بدن پستاندار بزرگ جثه‌ای را با ضربه‌ای قوی خرد كند.
وی اظهار داشت: آرواره این خزنده آنچنان محكم است كه می‌تواند بزرگترین استخوانها را براحتی خرد كند.
گاندو دارای پلك سوم و مردمك چشم عمودی بوده و بدن حیوان به لحاظ خونسردی قادر است تا دمای خود را متناسب با دمای محیط تنظیم كند كه این در شرایط نامناسب زیستی به حیوان كمك می‌كند به حیات خود ادامه دهد.
این گونه كروكودیل كمیاب در سال یك بار جفتگیری و تخمگذاری می‌كند، زمان جفتگیری تا بیرون آمدن تخمها چهار ماه بطول می‌انجامد كه از اوایل اسفند شروع و تا آخر خردادماه ادامه می‌یابد.
گاندو تخم‌های خود را در كنار رودخانه و بركه‌ها در داخل گودالهایی به عمق نیم متر كه از نظر رطوبتی در شرایط مناسبی قرار دارد، دفن می‌كند.
حدود ‪ ۶۰‬درصد از این تخمها به نوزاد تبدیل می‌شوند، نوزادان از لارو حشرات و بچه‌ماهی تغذیه می‌كنند.
بین پنج تا ‪ ۱۰‬درصد این نوزادها به سن بلوغ در چهار سالگی می‌رسند، زیرا خوراك پرندگان شكاری و ماهیخوار و جانورانی نظیر بزمجه و سگ می‌شوند.
از رفتارهای غریزی جالب این خزنده می‌توان به موقع شكار او اشاره كرد كه تمام بدن خود را به زیر آب برده و فقط حفرهای بینی را از آب بیرون می‌كشد و با چشمان باز در آب به تعقیب شكار پرداخته و به آرامی به سمت آن حركت می كند.
گاندو پس از این مرحله در یك فرصت مناسب ناگهان با دهانی باز به طرف شكار حمله‌ور شده و پس از تصاحب آن را به داخل آب فرو می‌برد.
این تمساح عجیب پس از خفه‌كردن شكار خود در آب اقدام به خوردن آن می‌كند.
ویژگی جالب دیگر این خزنده داشتن اسید معده قوی است كه قادر به هضم اشیا سخت بوده و به سبب وجود نوعی جنس سنگی محكم به نام گاسترولیت در معده قادر به هضم اجسام سفت و سخت در شكم است.
همچنین به علت وجود پرده‌ای بنام ‪ Veium Pahatinum‬در بدن تمساح آب حتی در مواقعی كه دهان حیوان باز است، وارد معده نمی‌شود به این صورت كه موقع باز كردن دهان یك چین از بالای سقف دهان و یك چین از انتهای زبان به هم رسیده و مانع ورود آب به معده می‌شود.
در گذشته به سبب برخورداری از شرایط مساعد محیطی هیچ‌گونه مشكلی در زمینه تغذیه تمساحهای پوزه كوتاه وجود نداشت و حیوان از پرندگان و ماهی تغذیه می‌كرد اما اكنون به علت خشكسالیهای طولانی در منطقه زیستگاه جانور، منابع غذایی به شدت كاهش یافته است.
اكنون و در این شرایط سخت خشكسالی زیستگاه‌ها، تغذیه حیوان به ماهی "گل خورك" و گاهی اوقات بندرت به دامهای مردم منطقه محدود شده است.
اداره كل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در سالهای وقوع خشكسالی در راستای وظیفه مهم حفاظت از این گونه جانوری با ارزش برای جلوگیری از تلف شدن تمساح‌های پوزه‌كوتاه اقدام به تغذیه مصنوعی و رهاسازی مرغ زنده در كنار بركه‌های زیست حیوان كرده است.
جمعیت زیادی از این خزنده در دهه‌های گذشته در بركه‌ها و آبگیرهای منطقه بلوچستان زیست می‌كردند كه متاسفانه به سبب وقوع خشكسالی چندین ساله اخیر تعداد آنها كاهش یافته و دستخوش تغییراتی شده است.
بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان، بطوركلی اكنون حدود ‪ ۳۰۰‬تمساح پوزه كوتاه در تالابها و آبگیرهای منطقه سرباز و چابهار بلوچستان زیست می‌كنند.
عمده زیستگاه‌های تمساح پوزه‌كوتاه ایران در مناطق رودخانه‌ای باهوكلات، سرباز، كاجو و بركه‌های پیرسهراب، آزادی، كلانی، درگس، گزمنزل، هوت كت و سد پیشین است.
به نظر می‌رسد با توجه به باور قدیمی بومیان منطقه مبنی بر تقدس گاندو ، خشكسالی و در نتیجه تنگ تر شدن دایره زیست و از میان رفتن چرخه غذایی از مهمترین علت‌های انقراض نسل تمساح‌های پوزه كوتاه قلمداد شود.
به همین منظور تا دیر نشده باید برای حفظ و تكثیر این گونه با ارزش و كمیاب جهان كه تنها زیستگاه‌های آن آبگیرهای مناطق بلوچستان ایران، پاكستان و هندوستان است، اقدامهای گسترده و لازم انجام داد.
در این شرایط نیاز است كه مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست استان و كشور با هدف جلوگیری از نابودی این جانوران وارد عمل شده و با ایجاد محیطهای زیست مصنوعی متعدد در استان و دیگر نقاط سازگار با شرایط زیست حیوان، این گونه در معرض انقراض را از نابودی حتمی نجات دهند.
گروه سه نفره ما به همراه عكاس و راننده پس از دیدار از منطقه سرباز بلوچستان و آشنایی با گاندو تنها خزنده پاكوتاه پوزه‌دار و دم دراز كشور سفر خود را به زاهدان آغاز می‌كند.
در مسیر طولانی و هفت ساعته بازگشت از این سفر جذاب در اندیشه عجیبی غوطه‌ور شدم، "آیا گاندوها زنده می‌ماند؟".

 

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: